Φωτογραφία - ποίηση

(Canon 40d  - Helios 58mm)

Olympus Pen e330 - M. Zuiko 15-42 mm

Φωτογραφία – ποίηση

Στις τέχνες οι δημιουργοί παίζουν με τις αναλογίες, αναλογίες οι οποίες υπάρχουν και μεταξύ των ίδιων των τεχνών, με μέτρα: την διάρκεια, την επικοινωνία, τις εντάσεις, το μέγεθος και το περιεχόμενο, τις συμπιέσεις. Η φωτογραφία είναι μια τέχνη συμπιέσεως, σε μικρές εκτάσεις εμπεριέχει πολύ υλικό, δεν φλυαρεί αφήνοντας πολλά να εννοούνται, άλλα τα παραλείπει (εκτός κάδρου), δρα λειτουργώντας αισθητικά, παίρνοντας (εντός των τεχνών) θέση δίπλα από την ζωγραφική και κυρίως δίπλα από την ποίηση και πριν απ' τον κινηματογράφο.

Ο Διονύσης Σαββόπουλος σε συνέντευξή του κάποτε αντιπαρέβαλε τούς δικούς του αφηγηματικούς στίχους από το τραγούδι του “Το μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο”  με τούς στίχους του ποιητή Νίκο Γκάτσου για το τραγούδι “Ο Γιάννης ο φονιάς” (μουσική: Μάνος Χατζιδάκις), για να καταδείξει ένα από τα πιο ουσιαστικά χαρακτηριστικά τού ατόφιου ποιητικού λόγου που είναι η συντομία. Ακόμα και το πλέον μακρύ έπος, γραμμένο σε πεζό κείμενο θα έπιανε, το λιγότερο, διπλάσιες σελίδες. Με ανάλογο τρόπο λειτουργεί η φωτογραφία σε σχέση με τον κινηματογράφο. Η φωτογραφία συμπυκνώνει, εντυπώνεται καλύτερα (όμοια οι στίχοι των ποιημάτων λόγω των ρυθμών), επανέρχεται στο νου (στο σύνολό της) πιο εύκολα, θυμίζει και υπενθυμίζει, δουλεύοντας σαφέστατα με μεγαλύτερη ευελιξία από το σινεμά όπου κανείς πρέπει να ανατρέχει σε σκηνές, να βρίσκει ατάκες κτλ. Η φωτογραφία, σου λέει: Αυτό είναι  - και από κει και πέρα βρίσκονται οι αισθήσεις σου και οι αναλυτικές σου δυνατότητες. Δηλαδή εσύ ως ολοκληρωμένη (όσο γίνεται) προσωπικότητα ο οποίος κρίνεις. Η φωτογραφία, σου δείχνει και σε δείχνει. Σου δείχνει ένα όμορφο ηλιοβασίλεμα και ταυτοχρόνως, σου ζητά  να ενταχθείς μέσα στη στιγμή του• και από (το ηλιοβασίλεμα) αυτό, σου ζητά να  βγάλεις συμπεράσματα πέρα από το συμπέρασμα τής ομορφιάς των χρωμάτων. Σου δείχνει ένα πνιγμένο παιδί (θύμα πολέμου) και σου ζητά να πάρεις θέση απέναντι σε αυτή την τραγωδία.

Δεν είναι τυχαίο πως η φωτογραφία, όπως και η ποίηση, δρα με συμβολισμούς: Μία γριά σε ορεινό ελληνικό χωριό φερμένη από τον προηγούμενο αιώνα, μέσα στο κάδρο μιας φωτογραφίας, μετατρέπεται σε σύμβολο αυτόματα, σύμβολο ενός πολιτισμού (με συγκεκριμένα στοιχεία) που φθίνει, σύμβολο μελαγχολίας, ίσως αλήθειας, σίγουρα χρόνου (παρελθόντος), τρόπου ζωής, ιστορίας, προέλευσης κτλ. Αυτή η γυναίκα πολύ εύκολα (κουβαλώντας σχεδόν τούς ίδιους συμβολισμούς) θα μπορούσε να είναι και πρωταγωνίστρια ενός ποιήματος με λίγα λόγια. Αν ανατρέξτε στο σπουδαίο ποιητικό έργο τού ποιητή Γιάννη Ρίτσου θα βρείτε αρκετές τέτοιες παρουσίες – σύμβολα.

Πριν λίγες μέρες, φωτογραφίζοντας μια παλιά εκκλησία τής πόλης στην οποία κατοικώ, βρήκα εντοιχισμένα κάποια ανάγλυφα όμοια αντίστοιχων πρωτοχριστιανικών. Φωτογράφισα ένα από αυτά  με δυο μηχανές και δημιούργησα  (εκμεταλλευόμενος τη διαφορετική απόδοση των χρωμάτων από τούς αισθητήρες των μηχανών) δύο παρόμοιες εικόνες με μοναδική τους διαφορά τα χρώματα. Μόνο και μόνο οι θερμές αποχρώσεις με τις οποίες “ντύθηκε” η φωτογραφία που τράβηξα με την φωτογραφική μηχανή Canon 40d την έκανε διαφορετική από εκείνη που τράβηξα με την φωτογραφική μηχανή  Olympous e300. Τα θερμά χρώματα στην πρώτη φωτογραφία λειτούργησαν ως μια γέφυρα αισιοδοξίας-πέρασμα από μια μεσαιωνική στιγμή σε κάποια άλλη αναγεννησιακή. Αντίθετα η άλλη φωτογραφία προέκυψε πιο αυστηρή, με τη βασική της ανθρώπινη μορφή να δείχνει ιεροεξεταστική, να δείχνει ότι ελέγχει διαρκώς εκείνους που την παρατηρούν, να έρχεται από ένα (όποιο) σκληρό παρελθόν και να το συμβολίζει. Παρόμοια αποτελέσματα μπορεί να υπάρξουν και με χρήσεις διαφορετικών φακών στην ίδια μηχανή, με χρήσεις φίλτρων κτλ.

Λακωνίζειν, συμβολισμοί, αισθητισμός, ολίγος φορμαλισμός, είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που συνδέουν την φωτογραφία με την ποίηση. Τελειώνοντας, θα επανέλθω στις αναλογίες, στην χρήση των αναλογιών που λειτουργεί είτε δια της παρομοίωσης (ένας κεραυνός μπορεί να σημαίνει και αρχή πολέμου), είτε δια της μεγέθυνσης (ή της σμίκρυνσης) όσων παρουσιάζονται σε μια εικόνα ή σε κάποιους στίχους (τα περίφημα μαρμαρένια αλώνια τού γνωστού ποιήματος  ή μια φωτογραφία ενός καμένου δάσους μπορεί να γίνει όλος ο πλανήτης).

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΒΕΡΓΗΣ
 (Το συγκεκριμένο αναγλυφο βρίσκεται στον Ι. Ν. Ζωοδόχου Πηγής Καρδίτσας)